Yusuf Has Hacib
ve
Kutadgu Bilig
Yusuf Has Hacib 1019 yılında Türkistan’ın Balasagun şehrinde doğdu. 50 yaşında iken Kaşgar’a geldi. Kaşgar o zaman Doğu Karahanlılar’ın başkenti idi. Balasagun’da yazmaya başladığı ve Kaşgar’da tamamladığı “Kutadgu Bilig” adlı eseri Karahanlılar Hükümdarı Talgaç Uluğ Buğra Han’a sunulmuştur.
Hükümdar eseri çok beğenmiş ve ona ödül olarak “Has Haciblik” yani mabeyincilik (Mabeyin, padişahın yakınlarından olan, dışarısı ile ilişkileri sağlayan memurdur.) unvanını vermiştir. Has Haciblik sarayın en büyük rütbelerinden biri idi.
Kutadgu Bilig; mutluluk veren ilim ya da kutlu bilgiler kitabıdır. Konusu bakımından Kutadgu Bilig’e “siyasetname” denilebilir. Topluluk halinde yaşayan insanları mutlu edecek yollar gösterir. Bunları devrin hükümdarlarına öğütler halinde söyler. İdeal bir insanda bulunması gereken nitelikleri de ortaya koyar.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig’de başlıca dört kişiyi konuşturur. Bunlar; adaleti temsil eden Hakan, Devleti(Bahtı) temsil eden vezir, aklı temsil eden vezirin oğlu ile kanaat ve akibeti temsil eden vezirin kardeşidir. Bunların konuşmaları, Karahanlılar devrindeki devlet teşkilatı hakkında önemli bilgiler verir.
Yusuf has Hacib bu eserinde ”Bütün kötülüklerin anası cehalettir.” diyor ve bir toplumda en önemli şeyin eğitim-öğretim olduğunu vurguluyor.
Bunun için hakanın milletini, aile reisinin de aile fertlerini eğitmek, okutmak zorunda olduğunu söylüyor. Siyasi ve ekonomik konulara da temas ederek, “Eşitliğin, zenginleri fakirleştirerek değil, fakirleri zenginleştirerek sağlanması gerektiğini” belirtiyor.
İslam devri Türk edebiyatının ilk büyük eseri olan Kutadgu Bilig, günümüz Türkiye’sine, sorunlarına ve çözüm yollarına ışık tutacak bir muhteva zenginliğine sahiptir.
Adalet ile Devletin, akıl ile kanaat ve akibetin temsilcilerini, ülke meselelerini enine boyuna değerlendirmek, ülkenin ufkunu açmak için konuşturabilmenin ne büyük kazanç olduğunu bugün daha iyi anlayabiliyoruz.
Ekonomik sıkıntılar, sosyal adalet ve gelir dağılımı bozukluğu; covid19′ un da tetiklelemesiyle toplumda giderek artan huzursuzluk ve mutsuzluk göz önüne alındığında Yusuf Has Hacib’lere, Kutadgu Bilig’lere çok ihtiyacımız olduğu anlaşılmaktadır.
Kutadgu Bilig’de “kahraman” adlı şiirden alınan ve bugünkü Türkçe İle ifadesini bulan aşağıda verilen iki beyitten sorumluluk mevkiinde olanların alması gereken dersler vardır.
“Saksağandan daha tetik olmalı tutuşta,
Kaya kuzgunu gibi seçmeli gözü uzağı.
Hamiyeti ulu, yüce olmalı, arslan gibi,
Baykuş gibi uykusuz kalmalı gece.“
Diyoruz ki: Gençlerimiz Yusuf Has Hacib’i tanımalı Kutadgu bilig’i okumalıdır. Kabul edelim ki, bizim kuşak da bu tarihi şahsiyeti ve eseri yeteri kadar tanımıyor ve bilmiyor.
Tarihimizden ders alalım da, tekerrür edip durmasın!
