Mut’un merkezinde, Kale Mahallesi’nde, tek kubbeli ve son cemaat mahalli bulunan bir camidir. Muhtelif devirlerdeki onarımlarla bugün ayakta ve hizmete açıktır.
Karamanoğulları mimarı üslubunda bir eserdir.
Kaynaklardan cami çevresinde bir hamam, caminin avlusunda da toprak dam örtülü taş yapılı bir medrese bulunduğu anlaşılmakta, ancak bu iki yapı da yıkılıp yok olmuştur.
Evliya Çelebi, Seyahatname’sinin IX. cildinde, “Gayet mâmur ve âbâdân.. sıvalı ve kârgir kubbeli camii vardır. Mihrabı önünde Sahib-ül-hayrâtı iki sivri kârgir kubbeli âlî… Karamanoğulları burada gömülüdür” bilgilerini vermektedir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü kayıtlarında “Mut kazasında Laal Paşa Câmi-i şerifi vakfı’ye tarihi, 608-2 nolu vakfiye defterinin 131. sahifesinde H.1242 olduğu, yine 608-2 nolu vakfiye defterinin 153. sayfasında da H.1242 tarihli “Mut’ta Laal Paşa Medresesi Vakfı” kayıtları bulunmaktadır.
Eldeki belgelerden Laal Paşa Cami ve medresenin Karamanoğlu Alaeddin Bey’in kölelerinden Lâl Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Cami dikdörtgen bir kaide ve sekizgen kubbe kasnağı üzerine oturmaktadır. Caminin ilk yapımında minaresi olmadığı, caminin revakı yapılırken batıdaki revak kemeri üzerine zarif bir ezan kulesinin yapıldığı bilinmektedir. Ezan kulesi 1915 yılında revak ile baraber yıkılmıştır.
Caminin, doğu, batı, güney cephelerinde yuvarlak kemerli demir pencereler ve onların üzerinde de iki tepe penceresi daha bulunmaktadır. Kuzey cephesinde ise ortada cami kapısı, yanlarda kapıdan daha büyük ve yüksek sağlı sollu ikişer pencere bulunmaktadır. Kapı ve pencerelerin Osmanlı devrinde yapılan onarımla bu şekle dönüştüğü sanılmaktadır.
Laal Paşa Camisinin giriş kapısı kuzey cephededir. Doğu cephesindeki ufak kapı doğu köşeye daha yakındır. Bu kapıdan tahta merdivenle kadınlar mahviline ulaşılmaktadır. Kuzeyde ayrıca dört sütunun taşıdığı yuvarlak kemerli revaklı son cemaat yeri bulunmaktadır.
içte ana kubbeyi dört paye taşımaktadır. Dört kemerden başka niş oluşturan dört kemer daha vardır. Caminin mermer minberi orjinaldir ve mukarnas işciliklidir. Mihrap nişi sonradan boyanmıştır.
Laal Paşa Cami, 1752 yılında İçel Valisi Çelik Mehmet Paşa’nın divan katibi Hacı Mustafa tarafından onarılmıştır. Onarım kitabesi zamanında minbere konulmuş, ancak günümüzde kayıptır.
İkinci onarımın ise 1820 yılında Mehmet ibni Emrullah tarafından yapıldığı bilinmektedir.
1923 yılında caminin revak ve minaresinin yapımına başlanılmıştır. Buna ait 1923 tarihli kitabe revağın sağındadır. 1936 yılında minarenin yapımı tamamlanmıştır.
DÜNDEN BUGÜNE HER YÖNÜYLE MUT
