Toroslar orta yerde. Doğu’dan Batı’ya bir geçit. Konar-Göçer Türkmenler; Toroslardan geçmiş, ala karlı, boz ardıçlı yaylalarında koyunlarını, keçilerini, develerini otlatmıştır.
Ormanlarında kesim yapmış, tomruk taşımış. Pozantı, Karaisalı’da, Taşucu Tahtacı Beleni’nde, tünelin iki ucundan birinde yaşamışlar. Onun için Torosları baz aldık. Burada Nevruz nasıl kutlanıyor, onu paylaşmak diledik.
Sultan Nevruz hem Hazreti Ali’nin doğum günü, ilkbaharın da ilk günleri. Kışın miskinliğinden sıyrılıp da, baharın içine kendini atıverme. Bayramlıklarını giyip, çöreklerini çekme; (*) susamlı, pekmezli. Horozunu kesip, buğdayını fıstığını kavurmak (Kavurka yapmak). Mısırını patlatmak. Sandığında sakladığı narını, portakalını, elmasını doldurmak ala heybesine; sabah gün doğarken en yakın ziyarete gitmek. Yıllar önce buralara gelmişler, bir yatırı, türbeyi kendilerine ulu mekan kabul etmişler. Ya da bu mekanı yaratmışlar. Birçok yerde türbe, yatır yoksa; bir ulu ağaca çaputlar bağlamışlar. Mum yakmışlar. Bakmışlar olmuyor; görünen yüksekçe bir yere, taşları, çakılları taşımışlar. Bir yığın yapmışlar. (Durhasan Dede – Ceyhan’da yol ağzında yere Dedelerini uğurlamaya giderken birer taş almışlar, buraya koymuşlar. Sonra bir ziyaret yeri olmuş. Silifke, Kırtıl Köyü yakınlarında aynı şekilde bir ziyaret yeri yapmışlar.) Bolkar, Bozoğlan, Mağaras, Şıh Yonis, Ali Mekke, Zeynel Abidin, Kırtıl Dede, Hürü Kızları, Mukaddem Dede, Yalman Dede gibi bazı ziyaret yerleri bunlardan bazıları.
Sabah erkenden katırına, eşeğine, atına biner veya yaya olarak ziyaret yoluna güle oynaya giderler. Son zamanlarda yolların yapılması nedeniyle ziyaret yerlerine, traktör ve kamyonlar ile gitmeye başlamışlardır. Allım yeşillim içinde; üç etek zubunları ile bayram sevinci içinde yola çıkıyorlar. Ağırdan ağıra yürüyerek tepeye çıkmak. Önce ziyaret yerinin çevre bakımını yapıp, daha sonra ziyarete başlamak. Ziyaretin giriş yerine niyaz etmek. Yatırın başına eğilerek, ya da sürünerek varmak. Orada niyaz etmek, dua etmek, mum yakmak. Yanında getirdiği çaputunu bağlamak, dilek dilemek.
Ziyaret yerine varıldığında; edep erkan olunur, (Diz çökülür, secdeye yere eğilirler) niyaz etmek için beklenir iken dede hayırlısını verir:
“ BİSMİŞAH, ALLAH, ALLAH, ALLAH. LA İLAHE İLLALLAH, MUHAMMEDEN RESULLAH. ALİ YUL VELİYULLAH, MÜRŞİDİ KAMİLULLAH. ALÇAKTA, YÜKSEKTE YATAN ERENLER, EVLİYALAR, HALİFELER, PİRLER,VELİLER, NEBİLER, ERLER VE BÜTÜN PEYGAMBERLERİMİZİN YÜZÜ SUYU HÜRMETİNE.KABİR ZİYARETLERİMİZ HAYROLA. HAYIRLAR FET OLA, ŞERLER DEFOLA. MÜNKİRLER MAT, MÜNAFIKLAR BERBAT OLA. ERENLERİN, EVLİYALARIN, HÜSNÜ HÜRMETLERİ KEŞFİ, KERAMETLERİ ÜZERİMİZDE HAZIR VE NAZIR OLA. ÜÇLER,BEŞLER, YEDİLER KIRKLARIN YÜZÜ SUYU HÜRMETİNE. YÜCE ALLAH; GELMİŞ, GEÇMİŞ MERHUMLARIMIZI ŞEFFAKATİ İLE, MERHAMETİYLE YARGILAYIP ŞEFAHATLARINDAN MAHRUM EYLEMEYE. RUHLARININ KEMALETE ERMESİ İÇİN SEVGİ İLE DONATIP, CENNET, CEMALİ İLE MÜŞERREF EYLEYE. KABİR AZABINA,CEHENNEM ATEŞİNE UĞRATMAYA.BÜTÜN GÜNAHLARINI AFFEYLEYE. SEVDİKLERİ İLE BERABER RAHMETİNİN GÖLGESİNDE KORUYA. RUHLARINI, ŞAD MEKANLARINI CENNET EYLEYE. BİZLER DE BU HALLE, HALLENDİĞİMİZDE; TEMİZ AMELLE HUZURA ÇIKMAYA NASİP EYLEYE. ON İKİ İMAM, ONDÖRT MAHSUMU PAK, ON YEDİ KEMERBESTLERİN YÜZÜ SUYU HÜRMETİNE, GÜNAHLARIMIZI BAĞIŞLAYA. DUALRIMIZI VE İBADETLERİMİZİ KABUL VE MAKBUL EYLEYE. BİN BİR İSMİNİN VE SIFATININ YÜZÜ SUYU HÜRMETİNE BİZLERE GÖKTEN HAYIRLI RAHMET, YERDE BEREKET VE NİMETLER İHSAN EYLEYE. KİMSEYİ AÇLIKLA TERBİYE ETMEYE. ELİMİZLE, DİLİMİZLE, BELİMİZLE: GÖZÜMÜZLE, GÖNLÜMÜZLE, KALBİMİZLE; İŞLEDİĞİMİZ GÜNAHLARI MUHAMMET ALİ DERGAHINDAN, EHLİBEYT HÜRMETİ VE SIRRI KERBELA HAKKI İÇİN BAĞIŞLAYA. ULU ÖNDER ATATÜRK VE SİLAH ARKADAŞLARINA GANİ, GANİ RAHMET EYLEYE. KABRİMİZ KUTLU, BAŞIMIZ DEVLETLİ OLA. AZAMATİ ALLAH, MÜBÜVETİ MUHAMMET, VELAYETİ ALİ, PİRİMİZ HACI BEKTAŞİ VELİ DERGAHINA, EVLİYALAR KEREMİNE GERÇEKLER DEMİNE, GÖNÜL BİRLİĞİ İLE HÜ DİYELİM. GERÇEĞİN DEMİNE HÜ…”
Niyaz edilir. Su ve süpürge hizmeti yapılır. Yine dar olurlar. (Sağ ayak sol ayağın üzerine, ayak parmakları birbirinin üzerine getirilerek hafifçe öne eğilirler.) Dede:
“.. BİSMİ ŞAH, ALLAH,ALLAH, ALLAH. HİZMETİNİZ KABUL, MURATLARINIZ HASIL OLA. EVİNİZ, OCAĞINIZ ŞEN, KISMETİNİZ GÜR OLA. TUTTUĞUNUZ İLERİ GİDE. BÜTÜN GÜNAHLARINIZ AF OLA. HER İKİ CİHANDA YÜZÜNÜZ AK, GÖNLÜNÜZ PAK OLA.SELMANI FERRAŞ, SELMANI PAK, HİMMETİ ÜZERİNİZDE HAZIR VE NAZIR OLA.GERÇEĞİN DEMİNE HÜ. “
Sofra ve yiyecekler gelir. Sonra sofranın ucundan tutulur. Dede:
“ .. BİSMİŞAH, ALLAH, ALLAH,ALLAH. LA İLAHE İLLALLAH, MUHAMEDEN RESULLAH. ALLAHIMA HAMDOLA, DEVLET,MİLLET VAR OLA.LOKMALAR OCAKTAN, SOFRALAR BUCAKTAN, EKSİK OLMAYA. ARTA, EKSİLMEYE, TAŞA DÖKÜLMEYE, HER LOKMASI CAN OLA. GETİRİP, GÖTÜREN PİŞİRİP, TAŞIRAN, YEDİRİP, İÇİREN CANLARDAN ALLAH RAZI OLA. HER NİYET EDİLDİ İSE; ALLAH KABUL EYLEYE. KAZANANLARA BEREKET. ÖLENLERE RAHMET EYLEYE. SOFRAMIZ DOLU, YARDIMCIMIZ ALİ OLA. SOFRAMIZA HIZIR BENİ UĞRAYA. NEFES PİRDEN OLA. ALLAH HALLİBRAHİM BEREKETİ VERE, GERÇEĞİN DEMİNE HÜ.”
Sofralar kalkar, ondan sonra mezar türbe ziyareti yapılır. Çevresi temizlenir. Tamir edilir. Saygı olarak arka arkaya kutsal mekana sırtını dönmeden çıkılır. Bir meydanda bir de harmanda mengiler oynanır. Halaylar çekilir. Kırtıl’a, ya da Mağaras’a çıkmışlar ise; en kısa yollardan aşağı doğru kaymak, koşarcasına inivermek.
Akşam olunca kesilen horozlar, hazırlanan lokmalar ile cem evinin yolunu tutmak. Ortaklaşa adlıkları, ya da gönüllülerin kestiği koyunları pişirmek. Saçlarda çekilen çörekler ile birlikte götürmek. Nevruz cemlerine genellikle ikrarı alınmış, musahipli, aşinalı, peşineli çiftler katılırlar. İkrarı alınmış, gençler çocuklar ayrı bir yerde toplanırlar. Son yıllarda cem evlerinde yapılan Nevruz cemlerine gençler ve çocuklar da katılmaya başlamışlardır.
Cem evlerinde yapılan Nevruz ceminde: Dede veya mürebbi, sazandarlar ile köyün yaşlıları; baş köşede otururlar. Kesilen horozlar ve Nevruz için kesilip pişirilen koyunlardan yapılan lokmalar dede veya mürebbi tarafından sofralara pay edilir. Kurbanlar yenilir. Sofra hayırlısı verilir. Dede veya görevlendirdiği kişi Sultan Nevruz ile ilgili konuşma yapar. Toplumdan rızalık alır. “ YA ALLAH, YA MUHAMMET, YA ALİ “ denilerek sıra niyazı alınır. Herkes kendisinden sonraki ile niyazlaşır. Böylece tüm cemdekiler niyazlaşmış olur. Edep erkan olunur. Secde edilir. Dede yukarda belirtilen hayırlıyı tekrar verir. Su, süpürge hizmeti yürür. Sofra gelir. Lokma yenilir. Sonra da herkes sofranın ucundan tutar. Dede hayırlı verir.
“ BİSMİŞAH, ALLAH, ALLAH, ALLAH. LA İLAHE İLLALLAH. MUHAMMEDEN RESULULLAH. ALLAHIM HAM DOLA. DEVLET MİLLET VAR OLA. LOKMALAR KABUL OLA. HAK’KA GEÇE. HAK DİVANINDA, HAK VE KABUL YAZILA.LOKMALAR OCAKTAN, SOFRALAR BUCAKTAN EKSİK OLMAYA. ARTA EKSİLMEYE. DAŞA DÖKÜLMEYE.HER LOKMASI CAN OLA.GETİRİP, GÖTÜREN,PİŞİRİP, TAŞIRAN, YEDİRİP İÇİREN CANLARDAN ALLAH RAZI OLA. HER NEYE NİYET EDİLDİ İSE; ALLAH KABUL EYLEYE. KAZANANA BEREKET. ÖLENLERE RAHMET EYLEYE. SOFRAMIZ DOLU. YARDIMCIMIZ ALİ OLA. SOFRAMIZA HIZIR NEBİ UĞRAYA. DİL BİZDEN, NEFES PİRDEN OLA. ALLAH HALİL İBRAHİM BEREKETİ VERE. CEBRAİL ALEYHİSSELAMKURBANINA YAZILA. GERÇEĞİN DEMİNE HÜ…”
Su, süpürge hizmetinden sonra kurbancı (Çömçeci) meydana gelir. Dar olur. Dede:
“ BİSMİ ŞAH. ALLAH, ALLAH, ALLAH. KURBAN HİZMETİN KABUL, MURADIN HASIL OLA. EVİN OCAĞIN ŞEN. KISMETİN GÜR OLA. ULU DİVANDA YÜZÜN AK, ÖZÜN PAK OLA. ÇOMÇAN YAĞDAN, BALDAN ÇIKMAYA. KADINCIK ANA HİMMETİ ÜZERİNDE HAZIR NE NAZIR OLA.EŞE FATMA ŞEFAHATIN OLA. EKSİK, NOKSAN YERLERE UĞRATMAYA. ELİNİN KARASINI YÜZÜNE VURMAYA. HİZMETİNDEN HAYIR, HASANET GÖRESİN. GERÇEĞİN DEMİNE HÜ…”
Bu hayırlı verildikten sonra çöğür, bağlama ve kemeneden oluşan sazan darlar üç nefes çalar, çığırırlar.
Dolucu gelir. Önce dedeye sunar. Dede dolu hayırlısı verir. İlk olarak dedenin eşi Ebe Ana musahibini samaha davet eder. Dedenin veya mürebbinin eşi ve aşina, peşinaların döndüğü samahlarda; “samah hayırlısı “ özel olarak verilir. Samahın dar hayırlısı:
“.. BİSMİŞAH, ALLAH, ALLAH, ALLAH. DAR’I DİVANINIZ KABUL, MURADINIZ HASIL OLA. EVİNİZ, OCAĞINIZ ŞEN, KISMETİNİZ GÜR OLA. SAMAHLAR HAK İÇİN OLA. SEYİR İÇİN OLMAYA. DAR ÇEKEN DİDAR GÖRE. DİDAR GÖREN CEHENNEM NAR’I GÖRMEYE. YÖRÜYENİN İŞİ YÖRÜYE. GERÇEĞİN DEMİNE HÜ.”
Samahındar’ı bitince, yürütmeye geçmeden önce:
“.. BİSMİŞAH, ALLAH, ALLAH, ALLAH. SAMAHLAR SAF, GÜNAHLAR AF OLA. HAK DİYE ATILAN ADIMLAR, ŞAH DİYE KALKAN KOLLAR DERT GÖRMEYE. MUHAMMET MUSTAFA VE EHLİBEYTİN ŞEFAATLARI ÜZERİNİZDE HAZIR VE NAZIR OLA. SAMAHLAR AŞK OLA, ZİKR OLA. ÇARK OLA. KIRKLAR SAMAHINA YAZILA. GERÇEĞİN DEMİNE HÜ.”
Her samah dönen için hayırlı verilir. Ancak zaman dar olursa; aşina, peşina olanlara ve son samah dönenlere hayırlı verilir. Ebe Ana samah dönerken; bütün kadınlar dar’da durur. Diğer samahlarda ise; musahipler ve samah dönmeyen eşleri dar’da durur. Önce kadın gelir erkeği niyaz ederek samaha davet eder. Çiftler dedenin önüne gelirler. Niyaz ederler. Samah bitince tekrar dede’nin postunun önüne niyaz ederler .Dolucunun yanına giderler. Dolucunun elinde dolu içerler. Dolucu ve kendi aralarında niyazlaşırlar. Dede, son olarak dolucu ve diğer hizmetler için hayırlısını verdikten sonra, topluca mengi oynanır, halay çekilir. Dede de mengi oynayıp, halaya katılır. Gençler dışarıda meydan ateşi yakar. Onun etrafında mengi oynarlar, halay çekerler.
2007 yılında Mut Göksu Beldesindeki cem evinde; Köprübaşı ( Gocaba), Yeşilyurt (Sınamış), Kumaçukuru köylülerinin ortaklaşa yaptıkları Sultan Nevruz cemine eşim ile birlikte katıldık. Cem için üç yerleşim yerinden iki sazandar grubu oluşturuldu. Taki Özcan Dede; mürebbiler Hüseyin Mut (Köprübaşı), Mustafa Ak (Kumaçukuru) ve Musa Bıçkı (Yeşilyurt) cem’i eşleri ile birlikte yönettiler.
(*) ÇÖREK ÇEKMEK:
Akşamdan özel olarak hamur mayalanır. Tan yeri ağarmaya başlayınca; ekmek sacı ters çevrilir. İçerisine zeytin yağı sürülür. Sacın üzerine mayalı hamur serilir. Hamurun üzerine susam (küncü) toz şeker atılır. Bazıları şeker yerine pekmez de koyarlar. Onun üzerine bir sayacak yerleştirilir. Üzerine ters çevrili ikinci saç konulur. Onun içine de kor halinde kömür konur. Alttaki sacın altına ateş yakılır. Yeni kömürler oluştukça; yukarıdaki saca kömür ilave edilir. Bu şekilde çöreğin altı ve üstünün iyi pişmesi sağlanır. Buna çörek çekme denir. Genellikle özel günlerde (Sultan Nevruz, Hızırellez) veya çevrede bulunan ziyaretlere gitme gibi kutlama yapıldığında da çörek çekilir.
KAYNAK KİŞİLER :
1.Taki Özcan Dede, (yazımızda geçen bütün hayırlı duaları bu dedemizden alınmıştır.)
Yanyatır Ocağı Dedesi- Mut.
2. Cemal Şimşek, Kırtıl Köyü –Silifke.
3. Yaşar Şimşek, Kırtıl Köyü- Silifke.
4. Cennet Duman , Kırtıl Köyü Silifke.
5. Musa Ay, Yeşilyurt Köyü (Sınamış) Mut
KİRMEN
CELAL NECATİ ÜÇYILDIZ
