PÜSE: Çam odunlarının reçineli kısmı (ki ona buralarda ÇIRA denir) 30 – 40 cm. boyunda pardılanır. Düzgün ve eğimli bir say üzerine istif edilir, üzeri toprakla tamamen kapatılır. Toprağın üzerinde ateş yakılır. Sayın eğimli tarafından toprakta ufak bir çıkış deliği açılır. Üzerinde yanan ateşin sıcaklığı ile eriyip odundan ayrılan reçine oradan çıkıp önünde açılan bir çukurda toplanır. İşte bu PÜSE’dir. Zeytinyağından daha koyu bir sıvı, siyaha yakın renkte kahverengidir. Çok yapışkan, kendine has, keskin bir kokusu vardır. Yağda erir. Püseyi herkes yapamaz, Mut yöresinde Burunköylüler yaparlar ve satarlardı.
Püsenin çok geniş bir kullanım alam vardır. Halk arasında “KARA HEKİM” diye de anılır. Köylerimizin her evinde mutlaka bir kabak (Su kabağından özel hazırlanmış bir kap) püse bulunurdu. Püse kabakları kırılıp, dökülüp heder olmaması için evin en kuytu gözden, ayaktan ırak yerlerine konurdu.
Buna göre bir de bilmece düzenlenmiş
“Karanlık yerde kadı oturur – Püse kabağı”. Püse kabağının içine püse bulağacı denen bir çubuk konur, onunla alınıp kullanılır.
Kullanıldığı yerler (tespit edebildiğim kadarıyla) şunlardır:
1 – İltihaplı yaralara püse ile sabun karıştırılarak pomat yapılıp sarılır.
2 – Dolama (Panaris) sıcak külde pişirilen soğan üzerine püse akıtılıp yaralı parmağa sarılır.
3 – İshal’de, kavrulup çekilmiş kahve ile püse katılaşıncaya kadar karıştırılır yuvarlak nohut büyüklüğünde tabletler yapılıp hastaya içirilir.
4 – Kurbağacık (çocuk yaz ishali) ‘ta: Hasta çocuğun karnına yağlı püse ile iyice masaj yapılır. Yağlı püseye batırılmış bir kompres konarak sarılır.
5 – Yeni doğan bebeklerin göbeğine (düşünceye kadar) yağlı püseye batırılmış bir kompres konur.
6 – Küçük bebekler ağladığı zaman kulağı sancıdığına hükmedilir, bebeğin kulağına yağlı püse akıtılır.
7 – Kabakulak’ta: Hastanın boynuna tuzlu püse sürülüp deve yünü ile sarılır.
8 – Püse, soğuk suda rengi açılıncaya kadar yıkanır, biraz tuzsuz inek yağı ile karıştırılıp iyice döğülerek pomat yapılır her çeşit yara tedavisinde itimatla kullanılır.
9 – Temreği (ekzema)’de: Püse, tuzsuz inek yağı, yumurta sarısı karıştırılıp pomat yapılarak her gün tatbik edilir.
10 -Atların ayaklarına olan bıçılgan (akıntılı bir yara) hastalığında püse kullanılır.
11 -Hayvanlardaki uyuz hastalığı yağlı püse ile tedavi edilir.
12 -Keçilerin ağzında “Eski” denen kuru, kabuklu bir yara oluşur, ona da yağlı püse sürülür.
13 -Çarık, edik ve ayakkabıların tabanına püse sürülerek ömrü uzatılır.
14 -Boyunduruk kayışları yağlı püse ile sağlamlaştırılır.
15 -Yaz günleri deve, at, eşek gibi hayvanları sinekler çok rahatsız eder. Onları korumak için bacakları aralarına yağlı püse sürülür.
16 -Karınca istilasına uğrayan bir eşya, etrafına püse akıtılarak korunur.
ZİFT : Püseden yapılır. Püse teneke kutularda alevsiz ateş (köz) üzerinde kaynatılır, akide kıvamına gelince ateşten alınır. Zift katı ve siyah renklidir.
Kullanıldığı yerler:
1 – Kulunç ağrılarına ziftli yakı tatbik edilir.
2 – Eyeği kemiği batmalarına da ziftli yakı tatbik edilir.
3 – El, ayak çatlaklarına ısıtılarak yumuşatılan zift tatbik edilir.
KÜL: Çok değil, 30 – 35 yıl evveline kadar Mut köylülerinin yaşantısında külün önemi çok büyüktü.
a) Suyun sertliğini aldığından sabun iyi köpürür.
b) Yağı ve kiri erittiğinden temizlik kolay ve güzel olur.
e) Antiseptik hassası olduğundan yaralar iyi tedavi edilir.
Bu işlerde kullanılan kaliteli kül, meşe, piynar gibi sağlam ağaç külleridir.
Kül de püse gibi Burunköy’lüler tarafından yakılır ve satılırdı. Alım satım buğdayla başa baş olurdu.
Külün kullanılışı :
1 – Çamaşır yıkamada: Yıkanacak çamaşırın az veya çokluğuna göre münasip miktar kül bir kap içerisinde sıcak suya bırakılır bir saat kadar bekletilir buna kül, çökertme denir. Çökertilen küllü sudan bir miktar çamaşır suyuna katılıp çamaşır yıkanır.
2 – Bulaşık yıkamada: Isıtılan bulaşık suyuna bir parça kül atılır onunla bulaşık oğularak yıkanır.
3 – Ateşe konan mutfak malzemelerinin ateşe gelen yüzü 0,5 cm. kadar kalınlıkta kül ile kaplama yapılır. Bu külde kalite aranmaz.
4- Keskin kül biraz sıcak suda ıslatılır, alınan su açık ve kapalı her çeşit yara temizliğinde kullanılır.
5 -Konar – Göçer yaşantının vazgeçilmez kaplarından olan yannık ve dağarcık yapımında kıl dökücü olarak kullanılır.
Not: Şimdilerde deterjanın çıkması ile külü kimse kullanmaz oldu. Halbuki ne kadar sıhhi idi.
Doğan ATLAY
